2017 Baset Bilong PNG – Fiscoli Frodulent

2017 baset bilong PNG i bin wanpela ki taim bilong gavman lo soim kredibiliti bilong em long we em i bin manesim ekonomi bipo long ileksons neks yia 2017. Em i fail long soim dispela kredibiliti bilong em.

Ol faul gem wantaim ol namba na ol giaman ges i bagarapim turu stron bilong dispela baset (ol ditel eksampol bilong revenu na expendisa i stap tamblo). Dispela pilai wantaim ol namba i stap klostu tru long mak bilong frod – em mas bilong halivim gavaman lo sait bilong politiks o long hamamasim ol investa.

Wanpela bikpela wina long dispela baset em ol ovasis petrolum seholdas husait i bai kisim kat long kampani teks ret long mak bilong 45% (long niupla fil) or mak bilong 50% (long lapun fil) i go daun long 30%. Dispela bai i hamamasim Oil Search na ol narapela husait bai i benifit long niupla posibol Papua LNG Projek – but ating ol i kisim lowa ret long kondenset pinis i stap. Teks rate blo petrolum sekta long PNG istap bilo weld stended pinis – dispela niupela kat bai kisim i go daun moa yet.  Na maski sampela ol senis iluk wankain olsem long tax review blo Sir Nagora Bogan, sampela ol of-settin elemens olsem introdakson bilong kepitol gens teks na ol lowa teks insentivs, ino stap long baset sensises. Tasol, ovarol, standedason bilong ol rets na liklik ekson long increasim revenu long ol narapela ol erias, i orait.

Ol konseson long petrolum sekta wantaim ol liklik teks inkris i representim sampela ol interestin soises bilong dispela gavman, bilong wanem ol i mekim sampela bikpela kat long ol ki hap olsem helt, edukeson, na infrestraksa. Ol bihain taim kat bilong ekspendisa bai i traipla tru, we bai yumi inap long lukim ol kat igo inap olsem 34% long ril tems long 2017 na igo inap lo 2021, eksept long ol provinses husait bai kisim kat long mak bilong 25% tasol. Yumi inap lukim olsem dispela ol kat ol i bikpela stret winim mak bilong ol kat long 2016 baset. Ol samting we ol ino behainim dispela rot bilong planti cuts bikos long impotens bilong ol long gavman, em ilekson (K400m) na dispela K250 bilong APEC long 2017, em yumi lukim edministretiv na “komuniti na kalsa” eria, em ol hap tasol we bai yumi lukim grot long ril tems long orisinol 2016 baset na niupela 2017 baset. Yumi  i ken nau  lukim long tebol tamblo ol  bikpela kat long ol hap we gavman i bin tok em ol praioriti erias. Bai yu lukim 29% kat long helt sekta, 18% kat long edukeson sekta na 35% kat long trenspot sekta. No wanda planti bilong ol expendisa ridaksen figas ol i soim long ol baset “spin” dokumens i soim tasol ol kat i kam long 2016 rivaised baset. Ol ino soim ol bikpela kat we i bin kamap namel long 2016 baset na 2016 rivaised baset we i bin kamap bikos long pundaun bilong domestik revenu. Dispela em ol i mekim long haitim ol yet. (Ol ki sekta bilong gavman i stap long kala grin – em ol hap we ol i bin kisim bikpela kat – olgeta bilong ol i kisim bikpela kat abrusim averis kat, bai yu lukim dispela long las ro bilong ol totol).

 

Sekta 2015 Orisinel Km 2016 Orisinel  Km 2016 Sap. Baset Km 2017 Baset

Km

2015 tu 2017 ril kats % 2016 tu 2017 ril kats % Edisinol 2017 tu 2021 ril kats %
Edministresen 3, 755 2, 549 2,219 2,732 -40% 1% -34%
Komyuniti & Kalsa 149 156 150 225 38% 37% -34%
Det sevises 1,101 1,480 1,480 1,383 13% -13% -345
Ekonomik 590 611 452 398 -45% -41% -34%
Edukeson 1,713 1,313 1,243 1,163 -45% -18% -34%
Helt 1,676 1,566 1,537 1,222 -40% -29% -34%
Lo & Jastis 1, 543 1,241 1,233 1,125 -40% -16% -34%
Provinses 4,182 4,216 3,566 3,990 -18% -12% -25%
Trenspot 1,481 1,254 1,025 897 -52% -35% -34%
Yutilitis 245 378 372 216 -25% -49% -34
Gran Totol 16,434 14,763 13,281 13,350 -32% -16% -32%

Of kos ol i protektim ol ki elemen bilong ilekson. Fo eksampol, K20m ol i stil provaidim long fandim dispela “fri helt” polisi. Dispela i represenim les den 2% bilong totol helt baset na i liklik turu taim yu komperim long dispela K315m kat long helt sekta ol i mekim long 2017 baset. Dispela K20m “fri helt” polisi em ol i yusim long haitim ol traipla katbek long helt we i bagarapim ol lotu helt sevis na level bilong halivim bilong ol helt senta. Nogat wanpela mekenisim i stap long distribyutim ol fands i go daun long rurol kliniks – so taim ol stopim ol long kolektim ol kainkain fis em min olsem ol dispela klinik bai i no inap long ron gut bikos nogat besik marasin, o nogat bai ol i pas tasol. Fri helt i bai kamap nogat helt olgeta.

Nau bai yumi lukluk long sampela eksampel we i bagarapim kredibility bilong baset. Ol i usim wanpela sistematik we long putim ol number bai inap fitim bikpela toktok bilong baset “Risponsibol Fiskol Konsolideson”. Ol pastaim blog bilong mi long 2015 na 2016 basets i soim gut sampela wrong long ol buset nambas. Ol dispela rong namba em ol aksidental na soim ol planti era. Tasol, dispela baset igat wanpela andalying paten bilong bagarapim nomol baset fokasting metodolosis, we mipla ino lukim long ol pastaim baset, we i mekim klia olsem dispela ol assampson bilong 2017 baset, em ol i mekim bilong giaman tasol. Riwod bilong dispela ol giaman, em long sait bilong politiks na invesmen kredibiliti. Em ol i plan long giaman , na dispela em i frod. Noken trastim dispela baset. Lukim tamblo sampela moa ditails long ol samtin we i bagarapim nem bilong dispela baset .

Long revenu sait, baset bilong gavaman i ting olsem wanpela extra K16 milien i go long Intenal Revenu Komission bai kamapim tasol K400 milien inkris lo revenu – long 2017 tasol. Inkris fanding igo long IRC shud halivim long inkrisim revenu, tasol dispela i no kamap long las tupla yia i go pinis, we i lukim ol IRC i kisim moa funding, na baim ol wokman bilong ol moa.

  • Ol ignorim ol prektikalitis bilong rikrutmen na trening bilong ol niupela staff. Dispela pe-of figa of K1 ekstra in IRC risoses long kamapaim ekstra K25 incris lo revenu i unrialistik. Ol figas ol i save usim long ol tax i olsem 5 o 8 tu wan, na i stap ova time, ol ino save putim olsem 25 tu wan.
  • Ol kampani teks level i ekspected long incris long K2,305 milien long 2016 igo long K3,322 milien long 2021. Dispela 44% incris ino luk kredibol – na dispela em wanpela ki K1 bilien asamsen long passim baset defisit hol.
  • Wankain taim tu, i gat sampela bikpela ol revenu hol i stap lo baset, we i hat tru long eksplainim. Long 2016 rivais baset, em i soim olsem i bin gat K725 milien peimens igo insait long SWF long sels bilong ses (Tabol 14 long Apendiks 3). Dispela em wanpela saprais bikos i bin nogat wanpela toksave bilong ol sels bilong ol dispela ses. Long sait bilong akountin ol bai i lukim olsem ol i swopim on kepitol aset fo kes – em ol shud soim olsem wanpela “bilo da lain” trensekson, na em i no shud afektim dispela defisit.
  • Long wankain taim tu, Kumul i no woklong peim dividen tru long SWF. Dispela SWF em i dai pinis.

Long sait bilong expendisa, long yia 2017, i gat stret kat of 17 pe sen long nominol tems na 34 pe sen long ril tems afta ol i allowim bilong infleson, long olgeta narapela sekta eksept lo provinses.

  • So dispela kleim olsem det sevisin interest bai pudaun from K1,480 long revais 2016 baset igo daun long K1,393m long 2017, na bihain go daun lo K1,290m long 2019.
    • Dispela em ino posibol bikos nominol det level i woklo go antap stap na tu dispela ol inkrisin kosts bilong muvim det potfolio igo long longpela tems.
  • Et lis long 2016 baset, i bin gat ol liklik mo defisit ol i bin prediktim igo long 2019, et lis dispela baset i bin gat sens long admit olsem ol interest kost bai i go antap long K1,553.6m long 2019 ( Komperim ol figas long Tebol 12 bilong tupela baset wantaim)
  • Now gen yumi lukim dispela pilai wantaim ol nambas, i kamapim K236m long pasim dispela baset defisit. Dispela em i luk olsem ol i wokim deliberetli na long giamanim ol man.
  • Dispela 34% flat kat long ril tems long olgeta sektas eksept long provinses, i soim olsem i nogat gutpela fowed planin na baseting sistems i stap. Dispela kain ol ridaksen em i antap turu, na winim wanem ol bai inap long kisim tru long ol nomol “efisiensi dividen” nambas olsem 2 pe sen o kain olsem pe yia, we sampela taim ol dipatmens bai lukim ol wankain kat. Dispela bai nid lo mekim ol kats long ol dipatmen progrems na staf nambas.
  • I luk olsem ol nambas ol i putim, em bilong soim tasol defisit reduksen ol i laikim long em long defisit na tu long soim olsem ol kontrolim ol det levels. Dispela ol “assum” kats long 2017 tu 2021 i stap long mak ova K4 bilien – dispela hap em we ol i woklong wokim olgeta wok bilong katim dispela defisit na katim ol det levels (Tebol 12 – 2017 expendisa of K13, 350m, 2021 nominol expenndisa em K12,462 o K9, 133m afta ol i allowim fokast inflason we i stap long mak bilong 7%, 6.6%, 5.6% and 5.2% long dispela ol fopela yia – dispela em soim K4,217m kat long 2017 long Kina tems).

Dispela fainensin bilong ol baset defisit, em tu i luk olsem ol ino fuli konsidarim.

  • Wanpela eksampel, Tebol 10 Appendiks 3, i indiketim yet long 2016 revais baset K2800m olsem ekstraodinery fainensin. Dispela em velu bilong dispela Soveren Bon ol i bin tok long kisim long 2016, tasol em ino kam yet – na i luk olsem bai i nonap kam kamap long pinis bilong dispela yia.
  • Olsem ol i soim long antap, ol i asum tu olsem ol bai salim ol PNG LNG ses long dispela yia na kisim K725m.
  • Dispela em ol ki hap bilong fainensin bikos, long ol narapela hap, planti difikoltis i stap long aksesim ol domestik bon makets. Em luk olsem bai yumi gat wanpela kes flo krans, sapos ol dispela asamson ino kam tru. Dispela Credit Suisse fundin ino kam klostu long pasim dispela kes krans hul.

Bikpela samtin, em olsem em i impotent tru long mekim gut ol plan bilong go bek long fiskol sastenabiliti. Ol traipla defisit ol i mekim long 2013 na 2014 em bin wanpela bikpla gembol na pundaun bilong ol komoditi prais i min olsem dispela gembol i nogat pe bilong em. Tasol, fiskol polisi i mas kredibol. Igat planti ol eras i pulap na yumi inap lukim ol deliberet menipuleson i kamap long dispela baset long kisim bek kredibiliti bilong ekonomic manesmen bilong PNG. Na ol sampela polisi tu we ino gutpela tumas, mi kavarim ol long ol narapela blog bilong mi, ol polisi kain olsem eksens ret na ol narapela tu we ino gutpela bilong ekonomik grot (SME, graun, agrikalsa) i min olsem dispela bestpla we long stretim baset, brod-bes  grot , ino luk olsem bai kamap nau.

Timely, accurate, frank and fearless advice